Αυτενέργεια-πρωτοβουλία μαζών

Αυτενέργεια-πρωτοβουλία μαζών

Ο κομμουνισμός δεν είναι για μας μια κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί, ένα ιδεώδες που σ αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα. Ονομάζουμε κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση πραγμάτων. Οι όροι αυτής της κίνησης προκύπτουν από τις προϋποθέσεις που τώρα υπάρχουν.

 (Μαρξ-Ένγκελς, Γερμανική Ιδεολογία).

Εμείς δεν επιβάλλουμε στο λαό καμιά επινοημένη από μας καινοτομία. Εμείς αναλαμβάνουμε απλώς την πρωτοβουλία να εφαρμόσουμε στην πράξη εκείνο, χωρίς το οποίο (κατά γενική και ομόθυμη αναγνώριση) δεν μπορεί κανείς να ζήσει στη Ρωσία.

Εμείς δεν απομονωνόμαστε απ τον επαναστατημένο λαό, αλλά υποβάλλουμε στην κρίση του κάθε μας ενέργεια, κάθε μας απόφαση, εμείς στηριζόμαστε ολοκληρωτικά και αποκλειστικά στην ελεύθερη πρωτοβουλία που ξεκινάει απ τις ίδιες τις εργαζόμενες μάζες.

(Τα καθήκοντά μας και το Σοβιέτ των εργατών βουλευτών, τ. 12).

Η προβλεπόμενη επαναστατική κυβέρνηση δεν θα είναι παρά όργανο αυτής της εξέγερσης που αναπτύσσεται και ωριμάζει.

Δεν μπορούμε να προβούμε στο σχηματισμό επαναστατικής κυβέρνησης όσο η εξέγερση δεν έχει πάρει διαστάσεις φανερές, χειροπιαστές για όλους.

 Τώρα είναι απαραίτητο να συντονίσουμε πολιτικά αυτή την εξέγερση, να την οργανώσουμε, να της δώσουμε ένα ξεκάθαρο πρόγραμμα.

(Δύο τακτικές της σοσιαλδημοκρατίας στη δημοκρατική επανάσταση).

Η κύρια δύναμη του Λένιν βρίσκονταν στο ότι αντιλαμβάνονταν την εσωτερική λογική του κινήματος και ρύθμιζε πάνω σ αυτή την πολιτική του. Δεν επέβαλε τα σχέδιά του στις μάζες. Βοηθούσε τις μάζες να συλλάβουν και να πραγματοποιήσουν τα δικά τους σχέδια.

Όταν ο Λένιν συνόψιζε όλα τα προβλήματα της επανάστασης σ ένα μόνο – να εξηγούμε υπομονητικά – αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να συντονιστεί η συνείδηση της μάζας με την κατάσταση όπου την είχε στριμώξει το ιστορικό προτσές.

Ο Λένιν δεν ήταν ο δημιουργός του επαναστατικού προτσές. Ενσωματώθηκε μόνο μέσα στην αλυσίδα των αντικειμενικών ιστορικών δυνάμεων. Μα μέσα σ αυτή την αλυσίδα ήταν ένας μεγάλος κρίκος.

(Τρότσκι, Ιστορία της Ρωσικής επανάστασης).

Σήμερα χρειάζεται να εργαστούμε για να καθοδηγήσουμε την ταξική πάλη που έχει οξυνθεί σε πρωτόγνωρο βαθμό. Οι μπλανκιστές προσπάθησαν να σύρουν τις μάζες πίσω τους ενώ εμείς οι σοσιαλδημοκράτες σήμερα ωθούμαστε απ τις μάζες. Η διαφορά είναι τόσο μεγάλη, όπως αυτή μεταξύ ενός ναύτη που αγωνίζεται να ευθυγραμμίσει το ρεύμα με το πλοίο του και αυτού που το καθήκον του είναι να κρατήσει σε ευθεία γραμμή το πλοίο που μεταφέρεται απ το ρεύμα. Ο πρώτος ποτέ δεν θα έχει αρκετή δύναμη και θ αποτύχει στο στόχο του, ενώ ο δεύτερος πρέπει απλά να διασφαλίσει ότι το πλοίο δεν παρεκκλίνει απ την πορεία του, δεν θα χτυπήσει σε ύφαλο και δεν θ ανοίξει από αμμώδη ύφαλο. Απ αυτή την άποψη ο σ Πλεχάνωφ δεν θα έπρεπε ν ανησυχεί για την «επαναστατική αυτονομία» των μαζών. Αυτή η αυτονομία υπάρχει, τίποτε δεν θα την συγκρατήσει και όλα τα κηρύγματα για την αναγκαιότητά της θα κάνουν αυτούς που δουλεύουν με τις μάζες να γελούν.

(Ρόζα Λούξενμπουργκ, Μπλανκισμός και Σοσιαλδημοκρατία).

Η σοσιαλδημοκρατία είναι το πρώτο κίνημα στην ιστορία των ταξικών κοινωνιών, που βασίζεται σε όλες τις φάσεις και την πορεία του, στην οργάνωση και στην άμεση, ανεξάρτητη δράση των μαζών.

Η τακτική και τα καθήκοντα των μπλανκιστών επαναστατών είχε μικρή μόνο σχέση με τον στοιχειώδη ταξικό αγώνα. Έτσι, ήταν σχεδιασμένα ελεύθερα. Μπορούσαν ν αποφασίζονται εκ των προτέρων και να παίρνουν τη μορφή ενός σχεδίου προς εκτέλεση. Τα απλά μέλη της οργάνωσης ήταν απλά εκτελεστικά όργανα.

Η σοσιαλδημοκρατική δραστηριότητα προκύπτει ιστορικά απ τον στοιχειώδη ταξικό αγώνα. Ο προλεταριακός στρατός στελεχώνεται και συνειδητοποιεί τους στόχους του στην πορεία του αγώνα. Η δραστηριότητα της οργάνωσης του κόμματος, η ανάπτυξη της συνειδητοποίησης των στόχων του αγώνα μέσα στους προλετάριους και ο ίδιος ο αγώνας, δεν είναι πράγματα που χωρίζονται χρονολογικά και μηχανικά. Είναι μόνο διαφορετικές όψεις του ίδιου αγώνα.

Ποια ήταν όμως η εμπειρία του ρωσικού σοσιαλιστικού κινήματος μέχρι τώρα; Οι πιο σημαντικές και καρποφόρες αλλαγές στην τακτική πολιτική του κατά τα τελευταία 10 χρόνια, δεν ήταν επινοήσεις των ηγετών, ούτε κανενός κεντρικού οργανωτικού οργάνου. Ήταν πάντα το αυθόρμητο προϊόν του κινήματος σε κατάσταση βρασμού.

Η τακτική πολιτική της σοσιαλδημοκρατίας δεν είναι κάτι που μπορεί να «εφευρεθεί». Είναι το προϊόν μιας σειράς μεγάλων δημιουργικών πράξεων, του συχνά αυθόρμητου ταξικού αγώνα που αναζητά τον δρόμο του.

(Ρόζα Λούξενμπουργκ, Μαρξισμός ή Λενινισμός).

Η μαζική απεργία  δεν φτιάχνεται «τεχνητά», ούτε αποφασίζεται «μυστικά», ούτε «προπαγανδίζεται» γενικά, αλλά είναι ένα ιστορικό φαινόμενο που προκύπτει μια ορισμένη στιγμή της κοινωνικής κατάστασης από ιστορική αναγκαιότητα.

Οι μαζικές απεργίες στη Ρωσία εμφανίζονται με μια τέτοια ποικιλία μορφών που είναι αδύνατο να γίνεται λόγος για τη μαζική απεργία, σχηματοποιημένη σε μια γενική μορφή. Οι μαζικές απεργίες στη Ρωσία γνώρισαν μια ορισμένη ιστορική ανάπτυξη που τη συνεχίζουν ακόμα.

Την επανάσταση δεν τη δημιουργεί η μαζική απεργία, αλλά η επανάσταση δημιουργεί τη μαζική απεργία.

Κανείς δεν μπορεί να κηρύξει αυθαίρετα τη μαζική απεργία, ακόμα κι αν η απόφαση πηγάζει απ την ανώτατη ηγεσία του πιο ισχυρού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος.

Κατά την επαναστατική περίοδο είναι ιδιαίτερα δύσκολο να προβλέψει κανείς και να υπολογίσει ποιες ευκαιρίες και ποιοι συντελεστές μπορούν ή όχι να προκαλέσουν εκρήξεις. Η ανάληψη της πρωτοβουλίας και της διεύθυνσης της δράσης δεν συνίσταται στο να δίνεις αυθαίρετα εντολές, αλλά στο να προσαρμόζεσαι κατά τον επιτυχέστερο τρόπο στη δοσμένη κατάσταση και στο να κρατάς την πιο στενή επαφή με τις διαθέσεις των μαζών.

Το αυθόρμητο στοιχείο διαδραματίζει ένα μεγάλο ρόλο σ όλες τις μαζικές απεργίες στη Ρωσία είτε σαν κινητήρας, είτε σαν φρένο. Όμως αυτό δεν προέρχεται απ το γεγονός ότι στη Ρωσία η σοσιαλδημοκρατία είναι νεαρή και αδύναμη, αλλά απ το γεγονός ότι κάθε ξεχωριστή δράση είναι το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού οικονομικής πολιτικής, κοινωνικών, γενικών και τοπικών, υλικών και ψυχολογικών παραγόντων, που κανείς απ αυτούς δεν μπορεί να προσδιοριστεί ούτε να υπολογιστεί σαν μαθηματικό πρόβλημα.

Οι επαναστάσεις δεν επιτρέπουν σε κανένα να παίζει το ρόλο του σχολικού διευθυντή.

Ορισμένες κατηγορίες, οι πιο εξαθλιωμένες, οι πιο συντριμμένες απ το κράτος και το κεφάλαιο, ένα σημαντικά μεγάλο κομμάτι των εργατών, δεν μπορούν καθόλου νάναι οργανωμένες. Η ζωντανή διαλεκτική εξήγηση, βλέπει την οργάνωση να γεννιέται σαν προϊόν της πάλης.

Είναι όμως καιρός η εργατική σοσιαλδημοκρατική μάζα να δείξει αν είναι ικανή να κρίνει και να δράσει, είναι καιρός να εκδηλώσει την ωριμότητά της για τις επερχόμενες περιόδους των μεγάλων καθηκόντων και των μεγάλων αγώνων. Σ αυτές τις περιόδους, οι μάζες είναι ο χορός που δίνει το ρυθμό στη δράση, ενώ ο ρόλος που παίζουν τα καθοδηγητικά όργανα θα είναι αυτός των απλών ερμηνευτών της θέλησης των μαζών.

(Λούξενμπουργκ, «Μαζική απεργία, κόμμα, συνδικάτα»)

Οι μεταβολές που παρουσιάζονται ανάμεσα στην αρχή και στο τέλος της επανάστασης, στις οικονομικές βάσεις της κοινωνίας και στην κοινωνική υπόσταση των τάξεων, δεν αρκούν καθόλου ν εξηγήσουν την πορεία της ίδιας της επανάστασης.

Η δυναμική των επαναστατικών γεγονότων καθορίζεται άμεσα από γοργές μεταλλαγές, έντονες και παθητικές, στην ψυχολογία των τάξεων, που έχουν συγκροτηθεί πριν απ την επανάσταση.

Η κοινωνία δεν αλλάζει τους θεσμούς της ανάλογα με τις ανάγκες της, όπως ο τεχνίτης ανανεώνει τα εργαλεία του. Το αντίθετο: πρακτικά η κοινωνία θεωρεί τους θεσμούς που βαραίνουν πάνω της σαν κάτι θεμελιωμένο για πάντα.

Χρειάζονται περιστάσεις ολότελα εξαιρετικές, ανεξάρτητες απ τη θέληση των ατόμων και των κομμάτων, για να απαλλαγούν οι δυσαρεστημένοι απ τα δεσμά του συντηρητικού πνεύματος και να οδηγηθούν οι μάζες στην εξέγερση. Κατά συνέπεια οι γοργές μεταβολές στη γνώμη και στο θυμικό των μαζών, σε καιρό επανάστασης, δεν προέρχονται απ την ευλυγισία και την ευκινησία της ανθρώπινης ψυχής, μα από το βαθύ συντηρητισμό της.

Τρότσκι, Πρόλογος στην «Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης».

"Κάθε καινούργιο βήμα της επανάστασης προκαλείται ή γίνεται
αναγκαίο από μια άμεση επέμβαση των μαζών, ολότελα απροσδόκητη, στις
περισσότερες περιπτώσεις, για τα σοβιετικά κόμματα".
"Σ όλες τις κρίσιμες στιγμές, οι μάζες επεμβαίνουν σαν "στοιχειακές
δυνάμεις" -υπακούοντας, με άλλα λόγια, στα πορίσματα της δικιάς τους
πολιτικής πείρας και στους ηγέτες τους που δεν είναι ακόμα αναγνωρισμένοι
επίσημα.
Αφομοιώνοντας αυτά τα στοιχεία της προπαγάνδας, οι μάζες αυθόρμητα
μεταφράζουν τα συμπεράσματά τους στη γλώσσα της δράσης, Οι
μπολσεβίκοι, σαν κόμμα, δεν κατευθύνανε ακόμα την καμπάνια για το
οχτάωρο. Οι μπολσεβίκοι δεν είχαν καλέσει τις μάζες ούτε στην εκδήλωση
του Απρίλη. Οι μπολσεβίκοι ούτε θα καλέσουν τις οπλισμένες μάζες να
κατέβουν στους δρόμους στις αρχές του Ιούλη. Μόνο τον Οκτώβρη το
κόμμα θα καταφέρει οριστικά να βρει το βήμα του και να βαδίσει
επικεφαλής της μάζας, όχι πια για μια διαδήλωση, μα για την εξέγερση". 

(Τρότσκι, Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης,

Η έννοια «μάζες» είναι μεταβλητή, ανάλογα με τις αλλαγές του χαρακτήρα της πάλης. Στην αρχή της πάλης αρκούσαν μερικές χιλιάδες πραγματικοί επαναστάτες εργάτες, για να μπορείς να μιλάς για μάζες. Αν το κόμμα κατορθώνει να τραβάει στην πάλη όχι μόνο τα μέλη του, αν κατορθώνει να ξεσηκώνει και τους εξωκομματικούς, αυτό πια αποτελεί την αρχή της κατάκτησης των μαζών. Στη διάρκεια των επαναστάσεών μας, υπήρχαν περιπτώσεις, που μερικές χιλιάδες εργάτες, αντιπροσώπευαν τη μάζα. Στην ιστορία του κινήματός μας, θα βρείτε πολλά τέτοια παραδείγματα, όταν σε μια πόλη αρκούσαν μερικές χιλιάδες εργάτες για να κάνουν έκδηλο το μαζικό χαρακτήρα του κινήματος. Όταν μερικές χιλιάδες εξωκομματικοί εργάτες, που ήταν συνήθως περιορισμένοι στα στενά καθημερινά συμφέροντά τους και φυτοζωούσαν, που δεν άκουσαν ποτέ τίποτε για πολιτική, αρχίζουν να δρουν επαναστατικά, τότε έχετε μπροστά σας τη μάζα.

Όταν το κίνημα επεκτείνεται και δυναμώνει, τότε περνάει βαθμιαία σε πραγματική επανάσταση. Εμείς το είδαμε αυτό το 1905 και το 1917, στη διάρκεια τριών επαναστάσεων και σεις επίσης θα υποχρεωθείτε να πειστείτε γι αυτό. Όταν η επανάσταση είναι πια αρκετά προετοιμασμένη, τότε η έννοια της «μάζας» γίνεται διαφορετική: μερικές χιλιάδες εργάτες δεν αποτελούν πια μάζα. Η λέξη αυτή αρχίζει να σημαίνει κάτι το διαφορετικό. Η έννοια της μάζας αλλάζει νόημα, με τη λέξη αυτή εννοούν την πλειοψηφία, και μάλιστα όχι την απλή πλειοψηφία των εργατών, αλλά την πλειοψηφία όλων των εκμεταλλευομένων.

Είναι δυνατό ακόμη κι ένα μικρό κόμμα, λχ το αγγλικό ή το αμερικάνικο, αφού μελετήσει καλά την πορεία της πολιτικής ανάπτυξης και γνωρίσει τη ζωή και τις συνήθειες των εξωκομματικών μαζών, να προκαλέσει σε μια ευνοϊκή στιγμή επαναστατικό κίνημα. Αν ένα τέτοιο κόμμα παρουσιαστεί σε μια τέτοια στιγμή με τα συνθήματά του και πετύχει να το ακολουθήσουν εκατομμύρια εργάτες, τότε έχετε μπροστά σας ένα μαζικό κίνημα. Δεν αποκρούω απόλυτα ότι μια επανάσταση μπορεί να την αρχίσει και να την οδηγήσει σε νικηφόρο τέλος ένα πολύ μικρό κόμμα. Πρέπει όμως να ξέρει κανείς με τι μεθόδους θα προσελκύει τις μάζες με το μέρος του. Γι αυτό είναι απαραίτητη μια σοβαρά μελετημένη προετοιμασία της επανάστασης. Να όμως που παρουσιάζονται σύντροφοι και δηλώνουν: να παραιτηθούμε αμέσως απ την απαίτηση για «μεγάλες» μάζες. Είναι ανάγκη να κηρύξουμε πόλεμο ενάντια σε τέτοιους συντρόφους. Χωρίς μια σοβαρά μελετημένη προετοιμασία δεν θα νικήσετε σε καμιά χώρα. Αρκεί ένα πολύ μικρό κόμμα για να οδηγήσει τις μάζες. Σε ορισμένες στιγμές δεν υπάρχει ανάγκη για μεγάλες οργανώσεις.

Για τη νίκη όμως, χρειάζεται να έχεις τη συμπάθεια των μαζών. Δεν χρειάζεται πάντοτε η απόλυτη πλειοψηφία. Για να νικήσεις όμως, να κρατήσεις την εξουσία, είναι απαραίτητη όχι μόνο η πλειοψηφία της εργατικής τάξης, αλλά και η πλειοψηφία των εκμεταλλευομένων και των εργαζόμενων του αγροτικού πληθυσμού.

(Λένιν, τ. 44, σελ 31-32, «Το ΙΙΙ συνέδριο της κομμ διεθνούς»).