Για το σοσιαλισμό

Για το σοσιαλισμό

Σ ένα πραγματικά επαναστατικό-δημοκρατικό κράτος, ο κρατικομονοπωλιακός καπιταλισμός σημαίνει αναπότρεπτα και αναπόφευκτα ένα βήμα ή μάλλον βήματα προς το σοσιαλισμό.

Ο σοσιαλισμός δεν είναι τίποτε άλλο παρά το κρατικο-καπιταλιστικό μονοπώλιο που χρησιμοποιείται προς όφελος όλου του λαού και γι αυτό το λόγο έπαψε να είναι καπιταλιστικό μονοπώλιο.

(Λένιν, τ. 34, «Η καταστροφή που μας απειλεί»).

Η σοσιαλιστική επανάσταση που αναπτύσσεται στη Δύση, στη Ρωσία δεν μπήκε άμεσα στην ημερήσια διάταξη, όμως εμείς ήδη μπήκαμε στη μεταβατική περίοδο που οδηγεί σ αυτή την κατάσταση. Τα σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών κ.α. βουλευτών είναι εκείνη η οργάνωση εξουσίας με την οποία θα έχει να κάνει η σοσιαλιστική επανάσταση. Τίποτε το παρόμοιο δεν υπάρχει στη Δύση.

Ο σ. Ρίκοφ λέει πως ο σοσιαλισμός πρέπει να έρθει από άλλες χώρες με πιο ανεπτυγμένη βιομηχανία. Αυτό όμως δεν είναι σωστό. Δεν μπορούμε να πούμε ποιος θ αρχίσει και ποιος θα τελειώσει. Αυτό δεν είναι μαρξισμός, αλλά παρωδία μαρξισμού.

Σε συνέχεια ο σ. Ρίκοφ λέει πως ανάμεσα στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό δεν υπάρχει μεταβατική περίοδος. Αυτό δεν είναι σωστό. Είναι ρήξη με το μαρξισμό.

Η κύρια έλλειψη και το κύριο λάθος όλων των συλλογισμών των σοσιαλιστών είναι ότι το ζήτημα τοποθετείται πολύ γενικά: πέρασμα στο σοσιαλισμό. Ενώ πρέπει να μιλάμε για συγκεκριμένα βήματα και μέτρα. Ορισμένα από αυτά ωρίμασαν, άλλα όχι ακόμα.

Τα σοβιέτ είναι μια κορφή που αποτελούν τα πρώρα βήματα προς το σοσιαλισμό. Τα σοβιέτ πρέπει να πάρουν την εξουσία όχι για τη δημιουργία μιας συνηθισμένης αστικής δημοκρατίας ή για το άμεσο πέρασμα στο σοσιαλισμό. Αυτό δεν μπορεί να γίνει. Πρέπει να πάρουν την εξουσία για να κάνουν τα πρώτα συγκεκριμένα βήματα προς το πέρασμα αυτό, βήματα που μπορούν και πρέπει να γίνουν. Ποια συγκεκριμένα βήματα μπορούμε να προτείνουμε στο λαό; Πρώτο μέτρο είναι η εθνικοποίηση της γης γιατί η πλειοψηφία του λαού είναι υπέρ αυτού του μέτρου.

Δεύτερο μέτρο. Δεν μπορούμε να είμαστε υπέρ της «εισαγωγής» του σοσιαλισμού, αυτό θα ήταν πολύ μεγάλη ανοησία. Το σοσιαλισμό πρέπει να τον προπαγανδίζουμε. Η πλειοψηφία του πληθυσμού στη Ρωσία είναι αγρότες, μικροϊδιοκτήτες που δεν μπορούν ούτε να σκέφτονται για σοσιαλισμό. Τι αντίρρηση όμως θα μπορούσαν να έχουν να υπάρχει στο κάθε χωριό μια τράπεζα που θα τους δώσει τη δυνατότητα να καλυτερεύσουν το νοικοκυριό τους; εμείς πρέπει να προπαγανδίζουμε στους αγρότες αυτά τα πρακτικά μέτρα και να δυναμώσουμε σ αυτούς τη συναίσθηση της αναγκαιότητάς τους.

(Λένιν, τ. 31, «Η έβδομη πανρωσική συνδιάσκεψη του ΣΔΕΚΡ-εισήγηση για την τρέχουσα στιγμή»).

Ο καθένας ξέρει ότι ο επιστημονικός σοσιαλισμός δεν χάραξε ποτέ κανενός είδους προοπτικές για το μέλλον. Περιορίστηκε στην ανάλυση του σύγχρονου αστικού καθεστώτος, στη μελέτη των τάσεων εξέλιξης της κεφαλαιοκρατικής κοινωνικής οργάνωσης, και τίποτε περισσότερο.
«Εμείς δεν λέμε στον κόσμο, έγραφε ο Μάρξ ακόμα από το 1843, «πάψε να παλαίβεις, όλος ο αγώνας σου δεν έχει κανένα νόημα». Εμείς του δίνουμε το αληθινό σύνθημα του αγώνα. Εμείς δείχνουμε απλώς στον κόσμο για ποιο πράγμα στην ουσία αγωνίζεται. Όσο για τη συνείδηση, είναι ένα πράγμα, που ο κόσμος θα το αποχτήσει το δίχως άλλο, είτε το θέλει είτε όχι.
Ο καθένας ξέρει λ.χ. ότι «Το κεφάλαιο», αυτό το κύριο και βασικό έργο, που εκθέτει τον επιστημονικό σοσιαλισμό, περιορίζεται στους πιο γενικούς υπαινιγμούς για το μέλλον και δεν ερευνά παρά μόνο τα στοιχεία που υπάρχουν σήμερα και μέσα από τα οποία βγαίνει το μελλοντικό καθεστώς.
(Λένιν, τ. 1, «Τι είναι οι φίλοι του λαού»). 

…εμείς το προλεταριάτο της Ρωσίας, προπορευόμαστε από οποιαδήποτε Αγγλία ή οποιαδήποτε Γερμανία ως προς το πολιτικό μας καθεστώς, ως προς τη δύναμη της πολιτικής εξουσίας των εργατών και ταυτόχρονα βρισκόμαστε πίσω απ το πιο καθυστερημένο δυτικοευρωπαϊκό κράτος ως προς την οργάνωση ενός ικανοποιητικού κρατικού καπιταλισμού, ως προς το επίπεδο πολιτισμού και του βαθμού προετοιμασίας για την υλικοπαραγωγική «εφαρμογή» του σοσιαλισμού.
…Θα ήταν ανεπανόρθωτο λάθος να διακηρύξουμε πως μια και είναι παραδεκτό ότι οι οικονομικές μας «δυνάμεις» δεν αντιστοιχούν στην πολιτική μας δύναμη, «συνεπώς» δεν έπρεπε να πάρουμε την εξουσία.
Έτσι σκέπτονται οι «άνθρωποι σε θήκη» που ξεχνάνε ότι «αντιστοιχία» δεν θα υπάρχει ποτέ, ότι δεν μπορεί να υπάρχει στην εξέλιξη της φύσης, όπως και στην εξέλιξη της κοινωνίας, ότι μόνο με μια σειρά προσπάθειες –και η κάθε μια απ αυτές χωριστά παρμένη, θα είναι μονόπλευρη, θα παρουσιάζει κάποια έλλειψη αντιστοιχίας- θα δημιουργηθεί ένας ολοκληρωμένος σοσιαλισμός απ την επαναστατική συνεργασία των προλετάριων αυτών των χωρών.
(Άπαντα Λένιν, τόμος 36, σελίδα 306, 5.V. 1918).

Τώρα μπαίνει μπροστά μας το καθήκον να χτίσουμε τα θεμέλια της σοσιαλιστικής οικονομίας. Έγινε αυτό; Όχι, δεν έγινε. Δεν έχουμε ακόμη το θεμέλιο του σοσιαλισμού
(Άπαντα Λένιν, τόμος 45, σελίδα 109).

Ενώ η δική μας κοινωνία βγήκε απ την καπιταλιστική τροχιά και δεν μπήκε ακόμη σε καινούργια τροχιά. Το κράτος μας όμως δεν το κυβερνά η αστική τάξη, αλλά το προλεταριάτο.
(Άπαντα Λένιν, τόμος 45, σελίδα 85).

Στη Ρωσία οι αγρότες κέρδισαν απ την επανάσταση περισσότερα απ ότι η εργατική τάξη. Από θεωρητική άποψη, αυτό βέβαια δείχνει ότι η επανάστασή μας ήταν ως ένα βαθμό αστική.
(Άπαντα Λένιν, τόμος 44, σελίδα 46).

Μπροστά μας προβάλλουν 2 κύρια καθήκοντα που αποτελούν μια εποχή. Είναι το καθήκον της μετάπλασης του μηχανισμού μας που είναι εντελώς άχρηστος και που τον πήραμε ολοκληρωτικά απ την προηγούμενη εποχή.
Το 2ο καθήκον αφορά την πολιτιστική δουλειά μέσα στην αγροτιά. Και η πολιτιστική αυτή δουλειά στην αγροτιά σαν σκοπός οικονομικός αποσκοπεί ακριβώς στην οργάνωση σε συνεταιρισμούς. Όταν οργανωθεί όλος ο πληθυσμός σε συνεταιρισμούς, θα στεκόμαστε ήδη και τα δυο πόδια σε σοσιαλιστικό έδαφος.
Ο όρος όμως αυτός της οργάνωσης όλου του πληθυσμού σε συνεταιρισμούς, προϋποθέτει ένα τέτοιο πολιτιστικό επίπεδο της αγροτιάς (ακριβώς της αγροτιάς, που είναι τεράστια μάζα) που η καθολική οργάνωση σε συνεταιρισμούς είναι αδύνατο να γίνει χωρίς μια ολόκληρη πολιτιστική επανάσταση.
(Άπαντα Λένιν, τόμος 45, σελίδα 376).

Και σε μας επίσης δεν φτάνει ο πολιτισμός για να περάσουμε αμέσως στο σοσιαλισμό, αν και για το σκοπό αυτό έχουμε τις πολιτικές προϋποθέσεις.
(Άπαντα Λένιν, τόμος 45, σελίδα 44).

Για τη δημιουργία του σοσιαλισμού, λένε, απαιτείται πολιτιστική ανάπτυξη. Όμως γιατί δεν θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε πρώτα τέτοιες προϋποθέσεις πολιτιστικής ανάπτυξης στη χώρα μας όπως είναι το διώξιμο των τσιφλικάδων και των ρώσων καπιταλιστών και ύστερα πια ν αρχίσουμε την πορεία προς το σοσιαλισμό;
Θυμάμαι ότι ο Ναπολέοντας έγραφε: «Στην αρχή πρέπει να εμπλακούμε σε σοβαρή μάχη κι εκεί πια βλέπουμε τι θα γίνει…».
(Άπαντα Λένιν, τόμος 45, σελίδα 381).

Οι αντίπαλοί μας πολλές φορές μας έλεγαν ότι επιχειρούμε παράλογο έργο: την εμφύτευση του σοσιαλισμού σε μια χώρα πολιτιστικά καθυστερημένη. Όμως έπεσαν έξω σε τούτο. Ότι εμείς δεν αρχίσαμε από κει που θάπρεπε ν αρχίσουμε σύμφωνα με τη θεωρία (των κάθε λογής σοφολογιότατων) και ότι στη χώρα μας η πολιτική και κοινωνική επανάσταση αποδείχθηκε ο πρόδρομος της πολιτιστικής επανάστασης.
Τώρα μας φτάνει η πολιτιστική αυτή επανάσταση για να γίνουμε πέρα για πέρα σοσιαλιστική χώρα, όμως η πολιτιστική αυτή επανάσταση παρουσιάζει για μας απίστευτες δυσκολίες και καθαρά πολιτιστικού χαρακτήρα (γιατί είμαστε αγράμματοι) και υλικού χαρακτήρα (γιατί για να είναι κανείς πολιτισμένος χρειάζεται μια ορισμένη ανάπτυξη των υλικών μέσων παραγωγής, χρειάζεται μια ορισμένη υλική βάση).
(Άπαντα Λένιν, τόμος 45, σελίδα 376).

…προβάλλουν ένα απίθανο σχηματικό επιχείρημα…ότι δηλαδή δεν ωριμάσαμε ακόμα για το σοσιαλισμό, ότι δεν έχουμε τις αντικειμενικές οικονομικές προϋποθέσεις για το σοσιαλισμό. Και δεν έρχεται σε κανενός το μυαλό ν αναρωτηθεί: μα δεν μπορούσε άραγε ένας λαός που βρέθηκε μπροστά σε μια επαναστατική κατάσταση, όπως αυτή που διαμορφώθηκε στον 1ο ιμπεριαλιστικό πόλεμο, όταν επέδρασε πάνω του το αδιέξοδο της κατάστασης, που να ριχτεί σε μια τέτοια πάλη που θα του έδινε έστω και μια πιθανότητα να κατακτήσει όχι εντελώς συνηθισμένες συνθήκες για την παραπέρα ανάπτυξη του πολιτισμού του;

…τι θα κάναμε αν το πλήρες αδιέξοδο της κατάστασης δεκαπλασιάζοντας τις δυνάμεις των εργατών και των αγροτών μας άνοιγε τη δυνατότητα να δημιουργήσουμε τις βασικές προϋποθέσεις του πολιτισμού με διαφορετικό τρόπο απ ότι σε όλα τα άλλα δυτικοευρωπαϊκά κράτη. Μήπως άλλαξε απ αυτό το γεγονός η γενική γραμμή εξέλιξης της ιστορίας;
…Αν για τη δημιουργία του σοσιαλισμού απαιτείται ένα ορισμένο επίπεδο πολιτισμού (αν και κανένας δεν μπορεί να πει ποιο είναι ακριβώς αυτό το ορισμένο «επίπεδο πολιτισμού», γιατί κάθε δυτικοευρωπαϊκό κράτος έχει και διαφορετικό επίπεδο), τότε γιατί δεν μπορούμε ν αρχίσουμε πρώτα απ την κατάκτηση με επαναστατικό τρόπο των προϋποθέσεων γι αυτό το ορισμένο επίπεδο και μετά πια βασισμένοι στην εργατοαγροτική εξουσία και στο σοβιετικό καθεστώς, να προχωρήσουμε για να φτάσουμε τους άλλους λαούς;
(Άπαντα Λένιν, τόμος 45, σελίδα 380).

Η Ρωσία είναι αγροτική χώρα, μια από τις πιο καθυστερημένες ευρωπαϊκές χώρες. Άμεσα σ αυτήν δεν μπορεί να νικήσει ο σοσιαλισμός αμέσως τώρα. Ο αγροτικός όμως χαρακτήρας της χώρας, με τις τεράστιες εκτάσεις γης που παρέμειναν στα χέρια των ευγενών-τσιφλικάδων μπορεί, με βάση την πείρα του 1905, να προσδόσει τεράστια ευρύτητα στην αστικοδημοκρατική επανάσταση στη Ρωσία και να μετατρέψει την επανάστασή μας σε πρόλογο της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης, σε σκαλοπάτι προς αυτήν.
(Λένιν, Άπαντα, τ. 31, σελ 91-92).

Η κύρια έλλειψη και το κύριο λάθος όλων των συλλογισμών των σοσιαλιστών είναι ότι το ζήτημα τοποθετείται πολύ γενικά: πέρασμα στο σοσιαλισμό. ενώ πρέπει να μιλάμε για συγκεκριμένα βήματα και μέτρα...
Τα σοβιέτ πρέπει να πάρουν την εξουσία όχι για τη δημιουργία μιας συνηθισμένης αστικής δημοκρατίας ή για το άμεσο πέρασμα στο σοσιαλισμό. Αυτό δεν μπορεί να γίνει. Πρέπει να πάρουν την εξουσία για να κάνουν τα πρώρα συγκεκριμένα βήματα προς το πέρασμα αυτό, βήματα που μπορούν και πρέπει να γίνουν...
Δεν μπορούμε να είμαστε υπέρ της "εισαγωγής" του σοσιαλισμού, αυτό θα ήταν πολύ μεγάλη ανοησία. Το σοσιαλισμό πρέπει να τον προπαγανδίζουμε. Η πλειοψηφία του πληθυσμού στη Ρωσία είναι αγρότες, μικροϊδιοκτήτες που δεν μπορούν ούτε να σκέφτονται για σοσιαλισμό. Τι αντίρρηση όμως θα μπορούσαν να έχουν να υπάρχει στο κάθε χωριό μια τράπεζα που θα τους δόσει τη δυνατότητα να καλυτερεύσουν το νοικοκυριό τους; Σ αυτό δεν μπορούν να έχουν καμιά αντίρρηση.
Εμείς πρέπει να προπαγανδίζουμε στους αγρότες αυτά τα πρακτικά μέτρα και να δυναμώσουμε σ αυτούς τη συναίσθηση της αναγκαιότητάς τους.
(Λένιν, Άπαντα, τ. 31, σε4λ 356-357).

Με κατηγορεί (ο Κάμενεφ) ότι το σχήμα μου είναι «υπολογισμένο» στην «άμεση μετεξέλιξη αυτής της (αστικοδημοκρατικής) επανάστασης σε σοσιαλιστική».

Αυτό δεν είναι σωστό. Εγώ όχι μόνο δεν «υπολογίζω» στην «άμεση μετεξέλιξη» της επανάστασής μας σε σοσιαλιστική, αλλά και εφιστώ άμεσα την προσοχή ενάντια σ αυτό, δηλώνω ανοιχτά στη θέση αρ. 8: «όχι «εφαρμογή» του σοσιαλισμού» σαν άμεσο καθήκον μας».

Κι όχι μόνο αυτό. Στη Ρωσία δεν είναι δυνατό να εισαγάγουμε «αμέσως» ακόμη κι ένα «κράτος-κομμούνα» (δηλ κράτος οργανωμένο σύμφωνα με τον τύπο της κομμούνας του Παρισιού), επειδή γι αυτό είναι απαραίτητο η πλειοψηφία των βουλευτών σε όλα (ή στα περισσότερα) Σοβιέτ να καταλάβει καλά πόσο λαθεμένη και πόσο επιζήμια είναι η τακτική και η πολιτική των εσέρων, των Τσχεϊτζε, Στεκλόφ κλπ. Κι εγώ δήλωσα εντελώς συγκεκριμένα ότι στον τομέα αυτό «υπολογίζω» μόνο στην «υπομονητική» εξήγηση (χρειάζεται άραγε να είναι κανείς υπομονητικός, για να πετύχει μια αλλαγή, που μπορεί να την πραγματοποιήσει «αμέσως»;).

Ο σ. Κάμενεφ επιτέθηκε λιγάκι «ανυπόμονα» και επανέλαβε την μικροαστική πρόληψη σχετικά με την κομμούνα του Παρισιού, ότι τάχα ήθελε να εισαγάγει «αμέσως» το σοσιαλισμό. Αυτό δεν είναι σωστό. Η κομμούνα, δυστυχώς, αργοπόρησε πολύ στην εφαρμογή του σοσιαλισμού. Η πραγματική ουσία της κομμούνας δεν βρίσκεται εκεί που την αναζητούν συνήθως οι αστοί, αλλά στη δημιουργία ενός ιδιαίτερου τύπου κράτους. Και ένα τέτοιο κράτος έχει ήδη γεννηθεί στη Ρωσία, είναι τα Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών.

Ο σ. Κάμενεφ δεν βάθυνε στο γεγονός, στη σημασία των Σοβιέτ που υπάρχουν, στο ότι σύμφωνα με τον τύπο τους, σύμφωνα με τον κοινωνικοπολιτικό τους χαρακτήρα είναι ταυτόσημα με το κράτος της κομμούνας, και αντί να μελετήσει το γεγονός, άρχισε να μιλάει για ένα ζήτημα που εγώ το «θεωρώ» τάχα σαν ζήτημα του άμεσου μέλλοντος. Το αποτέλεσμα ήταν δυστυχώς να επαναληφθεί η μέθοδος πολλών αστών: αποσπούν την προσοχή απ το ζήτημα τι είναι τα Σοβιέτ, αν είναι ανώτερος τύπος απ την κοινοβουλευτική δημοκρατία, χρησιμότερα για το λαό, δημοκρατικότερα, καταλληλότερα για την αντιμετώπιση λ.χ. της έλλειψης ψωμιού κλπ, αποσπούν την προσοχή απ αυτό το φλέγον, το ουσιαστικό ζήτημα, που το έβαλε στην ημερήσια διάταξη η ζωή, και τη στρέφουν στο κούφιο, δήθεν επιστημονικό, μα στην πραγματικότητα χωρίς περιεχόμενο και δασκαλίστικα νεκρό ζήτημα του «υπολογισμού μια άμεσης μετεξέλιξης».

Εγώ «υπολογίζω» μόνο στο ότι, αποκλειστικά στο ότι οι εργάτες, οι στρατιώτες και οι αγρότες θα τα βγάλουν πέρα με τα δύσκολα πρακτικά ζητήματα της αύξησης της παραγωγής σιτηρών, της καλύτερης διανομής τους, του καλύτερου εφοδιασμού των στρατιωτών κλπ, καλύτερα απ τους δημόσιους υπαλλήλους, καλύτερα απ τους αστυνομικούς. Πιστεύω ακράδαντα ότι τα Σοβιέτ θα εξασφαλίσουν γρηγορότερα και καλύτερα την αυτοτέλεια της μάζας του λαού απ ότι η κοινοβουλευτική δημοκρατία.

Τα Σοβιέτ θα κρίνουν καλύτερα, πρακτικότερα, σωστότερα, πως μπορούν να γίνουν και ποια ακριβώς βήματα μπορούν να γίνουν προς το σοσιαλισμό. Ο έλεγχος των τραπεζών, η συγχώνευση όλων των τραπεζών σε μια, δεν είναι ακόμη σοσιαλισμός, αλλά βήμα προς το σοσιαλισμό. Τέτοια βήματα κάνουν σήμερα ο γιούνκερ και ο αστός στη Γερμανία ενάντια στο λαό.

Και τι είναι εκείνο που επιβάλλει αυτά τα βήματα; Η πείνα. Η εξάρθρωση της οικονομίας. Η απειλή της χρεοκοπίας. Οι φρίκες του πολέμου. Οι φοβερές πληγές που προξενεί ο πόλεμος στην ανθρωπότητα.

(Λένιν, τ. 31, σελ 142-143, «Εκτίμηση της στιγμής»).

Η σιωπηρή προϋπόθεση της θεωρίας του Λένιν και του Τρότσκι για τη δικτατορία είναι ότι η σοσιαλιστική μεταμόρφωση είναι ένα πράγμα για το οποίο το επαναστατικό κόμμα έχει τη συνταγή πανέτοιμη στην τσέπη του, και δεν έχει να κάνει τίποτε άλλο, παρά να την εφαρμόσει με ενεργητικότητα. Όμως δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν είναι έτσι. Η πρακτική πραγματοποίηση του σοσιαλισμού σαν οικονομικού, κοινωνικού και νομικού συστήματος, μακρυά από το ν αποτελεί ένα σύνολο από έτοιμες συνταγές, που δεν θα είχε κανένας παρά να τις εφαρμόσει, είναι μια υπόθεση που βρίσκεται ολότελα στην ομίχλη του μέλλοντος. Εκείνο που εμείς κατέχουμε στο πρόγραμμά μας, είναι μόνο μερικοί γενικοί δείχτες, που σημειώνουν την κατεύθυνση προς την οποία πρέπει ν αναζητηθούν τα μέτρα, που εξ άλλου έχουν χαρακτήρα προ παντός αρνητικό. Ξέρουμε πάνω κάτω τι πρέπει να καταργήσουμε, για ν ανοίξουμε το δρόμο προς τη σοσιαλιστική οικονομία. Τι λογής όμως θα είναι τα χίλια δυο συγκεκριμένα μεγάλα ή μικρά πρακτικά μέτρα, που χρειάζονται για να μπουν σοσιαλιστικά θεμέλια στην οικονομία, στο δίκαιο, σε όλες τις κοινωνικές σχέσεις, αυτό δεν το λέει κανένα σοσιαλιστικό εγχειρίδιο. Αυτό δεν αποτελεί έλλειψη, αλλά αντίθετα, πλεονέκτημα του επιστημονικού σοσιαλισμού, σε σχέση με τον ουτοπικό. Το σοσιαλιστικό κοινωνικό σύστημα, δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι, παρά μόνο ιστορικό προϊόν, γεννημένο απ τη σχολή της πείρας, κατά την ώρα των πραγματοποιήσεων, από την πορεία της ζωντανής ιστορίας, που όμοια με την οργανική φύση, έχει πάντα την καλή συνήθεια να δημιουργεί μαζί με μια πραγματική ανάγκη, και τα μέσα για την ικανοποίησή της, μαζί με το πρόβλημα και τη λύση του.

Ο σοσιαλισμός απ τη φύση του την ίδια, δεν μπορεί να εγκαθιδρυθεί με ουκάζια. Έχει για προϋπόθεσή του μια σειρά από βίαια μέτρα, εναντίον της ιδιοκτησίας κλπ. Το αρνητικό μέρος, την καταστροφή, μπορεί κανείς να το διατάξει. Το θετικό, την ανοικοδόμηση, ΟΧΙ. Μόνο η πείρα μπορεί να διορθώνει και ν ανοίγει καινούργιους δρόμους.

(Ρ. Λούξενμπουργκ, «Ρωσική επανάσταση»).