Αντίληψη για την κοινωνική εξέλιξη και επανάσταση

Αντίληψη για την κοινωνική εξέλιξη και επανάσταση

Η κοινωνική επανάσταση δεν μπορεί να συντελεστεί διαφορετικά παρά σαν εποχή που συνδυάζει τον εμφύλιο πόλεμο του προλεταριάτου ενάντια στην αστική τάξη στις προηγμένες χώρες, με ολόκληρη σειρά δημοκρατικών και επαναστατικών μαζί και εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων στα υπανάπτυκτα, καθυστερημένα και καταπιεζόμενα έθνη.

Το σοσιαλισμό θα τον πραγματοποιήσουν με την κοινή τους δράση, οι προλετάριοι όχι όλων των χωρών, αλλά μιας μειοψηφίας χωρών, που έχουν φτάσει στη βαθμίδα ανάπτυξης του προηγμένου καπιταλισμού.

(Λένιν, τ. 30, σελ. 11-112, «Σχετικά με τη γελοιογραφία του μαρξισμού»).

Το προλεταριάτο δεν μπορεί να νικήσει αλλιώς παρά μέσω της δημοκρατίας, δηλ. πραγματοποιώντας τη δημοκρατία στο ακέραιο και συνδέοντας τα δημοκρατικά αιτήματα στην πιο κατηγορηματική τους διατύπωση με κάθε βήμα της πάλης του.

Όσο υπάρχει καπιταλισμός, όλα αυτά τα αιτήματα είναι πραγματοποιήσιμα μόνο σαν εξαίρεση, και μάλιστα σε μορφή ατελή και διαστρεβλωμένη. Στηριζόμενοι στον ήδη πραγματοποιημένο δημοκρατισμό και ξεσκεπάζοντας το γεγονός ότι στις συνθήκες του καπιταλισμού ο δημοκρατισμός δεν είναι πλήρης, απαιτούμε την ανατροπή του καπιταλισμού, την απαλλοτρίωση της αστικής τάξης σαν αναγκαία βάση τόσο για την εξάλειψη της αθλιότητας των μαζών, όσο και για την πλήρη και ολόπλευρη πραγματοποίηση όλων των δημοκρατικών μετασχηματισμών. Ορισμένοι απ αυτούς τους μετασχηματισμούς θ αρχίσουν πριν την ανατροπή της αστικής τάξης, άλλοι στην πορεία αυτής της ανατροπής και άλλοι ύστερα απ αυτήν. Η κοινωνική επανάσταση δεν είναι μια μοναχική μάχη, αλλά εποχή ολόκληρης σειράς από μάχες σε όλα και τα κάθε είδους ζητήματα των οικονομικών και δημοκρατικών μετασχηματισμών, οι οποίοι ολοκληρώνονται μόνο με την απαλλοτρίωση της αστικής τάξης. Στο όνομα ακριβώς του τελικού αυτού σκοπού, οφείλουμε να δόσουμε μια συνεπή επαναστατική διατύπωση σε καθένα απ τα δημοκρατικά μας αιτήματα. Είναι πολύ ενδεχόμενο οι εργάτες κάποιας χώρας ν ανατρέψουν την αστική τάξη πριν την πραγματοποίηση έστω και ενός μόνο ριζικού δημοκρατικού μετασχηματισμού στο ακέραιο. Είναι όμως εντελώς αδιανόητο ότι το προλεταριάτο, σαν ιστορική τάξη, θα μπορέσει να νικήσει την αστική τάξη, αν δεν θα έχει προετοιμαστεί γι αυτό το πράγμα με τη διαπαιδαγώγησή του στο πνεύμα του πιο συνεπούς και του πιο επαναστατικά αποφασιστικού δημοκρατισμού.

(Λένιν, τ. 27, σελ. 64-65, «Το επαναστατικό προλεταριάτο και το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των εθνών»).

Οι ιδέες που επικρατούσαν μέσα στη Β΄ Διεθνή για την προλεταριακή
επανάσταση στην πραγματικότητα δεν ξεπερνούσαν το
πλαίσιο του αυτάρκους εθνικού καπιταλισμού.
Η Αγγλία, η Γερμανία, η Γαλλία, η Ρωσία θεωρούνταν
ανεξάρτητοι κόσμοι κινούμενοι στην ίδια τροχιά προς το σοσιαλισμό,
βρισκόμενες σε διαφορετικά στάδια του ίδιου δρόμουΑυτή η
εθνικά περιορισμένη αντίληψη καπιταλιστικής ανάπτυξης δημιουργεί τις
θεωρητικές και ψυχολογικές βάσεις του
σοσιαλπατριωτισμού: οι «σοσιαλιστές» όλων των χωρών θεωρούν
καθήκον τους να υπερασπιστούν το εθνικό κράτος σαν το
φυσικό και αύταρκες θεμέλιο σοσιαλιστικής ανάπτυξης.
Αλλά αυτή η αντίληψη είναι πέρα για πέρα λαθεμένη και βαθειά
αντιδραστική. Με το να γίνει παγκόσμια, η καπιταλιστική
ανάπτυξη έσπασε τα νήματα εκείνα που στο παρελθόν έδεναν την τύχη της
κοινωνικής επανάστασης με την τύχη της μιας ή της άλλης καπιταλιστικής
χώρας που είχε το μεγαλύτερο βαθμό ανάπτυξης.
Όσο πιο στενά ένωσε ο καπιταλισμός τις χώρες όλου του κόσμου σ ένα κα
μόνο πολύπλοκο οργανισμό, τόσο πιο αδυσώπητα εξαρτάται η
κοινωνική επανάσταση, όχι μόνο με την έννοια του κοινωνικού της
προορισμού, αλλά και με την έννοια του χώρου και του χρόνου γέννησής
της, από την ανάπτυξη του ιμπεριαλισμού σαν παγκόσμιου
παράγοντα και πρωταρχικά από εκείνες τις
στρατιωτικές συγκρούσεις που προκαλεί αναπόφευκτα ο
ιμπεριαλισμός και που με τη σειρά τους, πρέπει ν αναταράξουν την
ισορροπία του καπιταλιστικού συστήματος μέχρι τις ρίζες του. 

(Λ. Τρότσκι: «Για την επαναστατική κατάσταση»)

Δοκιμάζοντας να στηριχτούν στον αφορισμό του Μάρξ: κανένα καθεστώς δεν εξαφανίζεται απ τη σκηνή προτού εξαντλήσει όλες τις δυνατότητές του, οι μενσεβίκοι θεωρούσαν απαράδεκτη την πάλη για τη δικτατορία του προλεταριάτου στην καθυστερημένη Ρωσία όπου ο καπιταλισμός ήταν μακριά ακόμα από του να έχει ξοδευτεί ολότελα.

Σ αυτό το συλλογισμό υπήρχαν δυο λάθη και τα δυο τους μοιραία. Ο καπιταλισμός δεν είναι σύστημα εθνικό, είναι σύστημα παγκόσμιο. Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος και τα επακόλουθά του έδειξαν ότι το καπιταλιστικό καθεστώς έχει στραγγιχτεί σε παγκόσμια κλίμακα. Η επανάσταση στη Ρωσία ήταν το σπάσιμο του πιο αδύνατου κρίκου στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα.

(Τρότσκι, «Η τέχνη της εξέγερσης», απ το «Ιστορία της Ρωσικής επανάστασης»).

Σαν σύνολο ο καπιταλισμός αναπτύσσεται ασύγκριτα πιο γρήγορα από προηγούμενα, αυτή όμως η ανάπτυξη όχι μόνο γίνεται γενικά πιο ανισόμετρη, αλλά η ανισομετρία εκδηλώνεται επίσης στο σάπισμα ειδικά των χωρών που είναι πιο ισχυρές σε κεφάλαια (Αγγλία).

(Λένιν, τ. 27, «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού»).

Χάρη σε μια σειρά ιστορικά αίτια – μεγαλύτερη καθυστέρηση της Ρωσίας, ιδιαίτερες δυσκολίες που δημιούργησε ο πόλεμος γι αυτή, πολύ μεγάλη σαπίλα του τσαρισμού, εξαιρετική ζωντάνια των παραδόσεων του 1905 – η επανάσταση ξέσπασε στη Ρωσία πιο γρήγορα από τις άλλες χώρες. Η επανάσταση συντέλεσε ώστε μέσα σε μερικούς μήνες, η Ρωσία να φτάσει όσον αφορά το πολιτικό της καθεστώς, τις προηγμένες χώρες.

(Λένιν, τ. 34, «Η καταστροφή που μας απειλεί»).

Η σοσιαλιστική επανάσταση που αναπτύσσεται στη Δύση, στη Ρωσία δεν μπήκε άμεσα στην ημερήσια διάταξη, όμως εμείς ήδη μπήκαμε στη μεταβατική περίοδο που οδηγεί σ αυτή την κατάσταση. Τα σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών κ.α. βουλευτών είναι εκείνη η οργάνωση εξουσίας με την οποία θα έχει να κάνει η σοσιαλιστική επανάσταση. Τίποτε το παρόμοιο δεν υπάρχει στη Δύση. 

Ο σ. Ρίκοφ λέει πως ο σοσιαλισμός πρέπει να έρθει από άλλες χώρες με πιο ανεπτυγμένη βιομηχανία. Αυτό όμως δεν είναι σωστό. Δεν μπορούμε να πούμε ποιος θ αρχίσει και ποιος θα τελειώσει. Αυτό δεν είναι μαρξισμός, αλλά παρωδία μαρξισμού. 

(Λένιν, τ. 31, «Η έβδομη πανρωσική συνδιάσκεψη του ΣΔΕΚΡ-εισήγηση για την τρέχουσα στιγμή»). 

Χωρίς τον Λένιν δεν θα υπήρχε Οκτωβριανή επανάσταση (θέσεις του Απρίλη κ.α.). Η παγκόσμια ωρίμανση της επανάστασης έδωσε τη δυνατότητα σε μια προσωπικότητα, να δημιουργήσει στη Ρωσία μια «κοινωνική σκουλικότρυπα» στο μέλλον (το αν έκλεισε ή όχι στην πορεία, συζητήσιμο). 

[«Η σοσιαλιστική επανάσταση που αναπτύσσεται στη Δύση, στη Ρωσία δεν μπήκε άμεσα στην ημερήσια διάταξη, όμως εμείς ήδη μπήκαμε στη μεταβατική περίοδο που οδηγεί σ αυτή την κατάσταση. Τα σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών κ.α. βουλευτών είναι εκείνη η οργάνωση εξουσίας με την οποία θα έχει να κάνει η σοσιαλιστική επανάσταση. Τίποτε το παρόμοιο δεν υπάρχει στη Δύση», Λένιν 25 Απρίλη 1917, άπαντα, τ. 31, σελ. 360] (από μια αντίφαση-πραγματική- που δεν μπορεί να συλλάβει η κοινή λογική, απ αυτή πιάστηκε η μεγαλοφυϊα και η διαλεκτική του Λένιν).

Ο μαρξισμός διδάσκει τον προλετάριο όχι να στέκει παράμερα απ την αστική επανάσταση, όχι ν απέχει απ αυτή, όχι να παραχωρεί την ηγεσία της στην αστική τάξη, μα αντίθετα να συμμετέχει κατά τον πιο ενεργό τρόπο, ν αγωνίζεται κατά τον πιο αποφασιστικό τρόπο για ένα συνεπή προλεταριακό δημοκρατισμό και για να φέρει την επανάσταση σε πέρας. Εμείς δεν μπορούμε να πεταχτούμε έξω από τα αστικοδημοκρατικά πλαίσια της ρωσικής επανάστασης, μπορούμε όμως να διευρύνουμε σε τεράστιο βαθμό αυτά τα πλαίσια, μπορούμε και πρέπει να παλαίβουμε μέσα σ αυτά τα πλαίσια για τα συμφέροντα του προλεταριάτου, για τις άμεσες ανάγκες του και για τους όρους που θα επιτρέψουν την προετοιμασία των δυνάμεών του για τη μελλοντική ολοκληρωτική νίκη. Υπάρχει αστική δημοκρατία και αστική δημοκρατία.

(Λένιν, τ. 11, «Δυο τακτικές της σοσιαλδημοκρατίας»).

Οι πολιτικοί μετασχηματισμοί προς μια πραγματικά δημοκρατική κατεύθυνση κι ακόμη περισσότερο οι πολιτικές επαναστάσεις δεν μπορούν σε καμιά περίπτωση ποτέ και κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες ούτε να επισκιάσουν, ούτε ν αδυνατίσουν το σύνθημα της σοσιαλιστικής επανάστασης. Αντίθετα, τη φέρνουν πάντα πιο κοντά, πλαταίνουν τη βάση της, εντάσσουν στο σοσιαλιστικό αγώνα νέα στρώματα μικροαστών και μισοπρολεταριακών μαζών. Κι απ το άλλο μέρος, οι πολιτικές επαναστάσεις είναι αναπόφευκτες στην πορεία της σοσιαλιστικής επανάστασης, που δεν μπορούμε να τη βλέπουμε σαν μια μόνο πράξη, μα πρέπει να τη βλέπουμε σαν εποχή θυελλωδών πολιτικών και οικονομικών κλονισμών, σαν εποχή της πιο οξυμένης ταξικής πάλης, εμφυλίου πολέμου, επαναστάσεων και αντεπαναστάσεων.

(Λένιν, τ. 26, «Για το σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης»).

Πρέπει στ αλήθεια να αντιλαμβάνεται κανείς την ιστορία σα μαθητούδι για να φαντάζεται την υπόθεση χωρίς «άλματα», με τη μορφή κάποιας βραδείας και ισόμετρης ανοδικής ευθύγραμμης κίνησης: στην αρχή έχει ας πούμε σειρά η φιλελεύθερη μεγαλοαστική τάξη με τις μικροπαραχωρήσεις της απολυταρχίας, έπειτα έρχεται η επαναστατική μικροαστική τάξη με τη λαοκρατική δημοκρατία, τέλος το προλεταριάτο με τη σοσιαλιστική επανάσταση.

Η εικόνα αυτή είναι σωστή σε γενικές γραμμές, είναι σωστή όταν αντιστοιχεί σε μια «μακρόχρονη περίοδο», όπως λένε οι γάλλοι, σε καμιά εκατοστή χρόνια, αλλά για να καταρτίζει κανείς με βάση αυτή την εικόνα το σχέδιο της δικής του δράσης σε μια επαναστατική εποχή, πρέπει νάναι αριστοτέχνης του φιλισταϊσμού.

(Λένιν, «Η επαναστατική δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς», τ. 10, σελ 27-28). 

Καταλαβαίνει ο Ράντεκ ότι αν η δημοκρατική επανάσταση είχε πραγματοποιηθεί στη Ρωσία σαν ένα ανεξάρτητο στάδιο, εμείς δεν θα έπρεπε να είχαμε σήμερα τη δικτατορία του προλεταριάτου; Και, αν την έχουμε πριν από τη Δύση, είναι ακριβώς μονάχα γιατί η ιστορία έχει συνδυάσει οργανικά, το κύριο περιεχόμενο της αστικής επανάστασης με το πρώτο στάδιο της προλεταριακής επανάστασης.

Το να ξέρει κανείς να διακρίνει την αστική επανάσταση απ την προλεταριακή επανάσταση, είναι το αλφα-βήτα της πολιτικής. Αλλά μετά το άλφα-βήτα, ακολουθούν οι συλλαβές, δηλαδή οι συνδυασμοί των γραμμάτων. Η ιστορία πραγματοποίησε έναν τέτοιο ακριβώς συνδυασμό των πιο σημαντικών γραμμάτων του Αστικού αλφάβητου με τα πρώτα γράμματα του σοσιαλιστικού αλφάβητου.

Είναι παραλογισμός να λέμε ότι, γενικά, δεν μπορούμε να πηδήξουμε πάνω από τα στάδια. Το ζωντανό ιστορικό προτσές κάνει πάντα άλματα πάνω απ τα μεμονωμένα «στάδια» που παράγονται από το θεωρητικό σπάσιμο (στα συστατικά μέρη) του προτσές ανάπτυξης στο σύνολό του, δηλαδή παρμένο σ όλη του την έκταση. Το ίδιο απαιτείται απ την επαναστατική πολιτική στις κρίσιμες στιγμές. Μπορεί να πει κανείς ότι η πρώτη διάκριση ανάμεσα σ έναν επαναστάτη κι έναν χυδαίο εξελικτικό, βρίσκεται στην ικανότητα του πρώτου ν αναγνωρίζει και να εκμεταλλεύεται τέτοιες στιγμές.

Το σπάσιμο της ανάπτυξης της βιομηχανίας σε χειροτεχνία, μανιφατούρα και εργοστάσιο που έκανε ο Μάρξ, είναι μέρος της άλφα-βήτα της πολιτικής οικονομίας, ή ακριβέστερα της ιστορικοοικονομικής θεωρίας. Στη Ρωσία όμως το εργοστάσιο ήρθε πηδώντας πάνω απ την περίοδο της μανιφατούρας και των χειροτεχνιών των πόλεων. Αυτά ανήκουν ήδη στις συλλαβές της ιστορίας. Ένα ανάλογο προτσές συντελέστηκε στη χώρα μας στον τομέα των ταξικών σχέσεων και της πολιτικής. Το γεγονός είναι ότι η ιστορία της Ρωσίας έχει πηδήξει μερικά στάδια. Η θεωρητική διάκριση των σταδίων, είναι ωστόσο αναγκαία και για τη Ρωσία, αλλιώτικα δεν μπορεί κανείς να καταλάβει ούτε τη σπουδαιότητα του άλματος, ούτε τις συνέπειές του.

Θα μπορούσε κανείς να προσεγγίσει το ζήτημα κι από μια άλλη πλευρά (όπως ακριβώς ο Λένιν προσέγγιζε μερικές φορές το ζήτημα της δυαδικής εξουσίας), και να πει ότι η Ρωσία πέρασε κι από τα τρία στάδια του Μάρξ, αλλά τα δυο πρώτα σε εξαιρετικά σύντομη και εμβρυώδη μορφή. Ωστόσο, η ποσοτική συστολή των δύο σταδίων ήταν τόσο μεγάλη, που γέννησε μια εντελώς καινούργια ποιότητα σ ολόκληρη την κοινωνική δομή του έθνους. Η έκφραση η πιο χτυπητή της καινούργιας αυτής «ποιότητας» στην πολιτική, είναι η επανάσταση του Οκτώβρη.

Το πήδημα πάνω από τα στάδια (ή η παρατεταμένη παραμονή σ ένα απ αυτά τα στάδια), είναι ακριβώς η ανισόμερη ανάπτυξη.

Το ένα ή το άλλο στάδιο του ιστορικού προτσές, μπορεί κάτω από ορισμένες συνθήκες, ν αποδειχθεί αναπόφευκτο, αν και θεωρητικά δεν είναι αναπόφευκτο. Και αντίστροφα, θεωρητικά «αναπόφευκτα» στάδια, μπορεί να συμπιεστούν στο μηδέν απ τη δυναμική της ανάπτυξης. Ιδιαίτερα στη διάρκεια των επαναστάσεων, που δεν τις αποκαλούμε χωρίς λόγο, ατμομηχανές της ιστορίας.

(Τρότσκι, «Η διαρκής επανάσταση»).

Το ένα έθνος πρέπει και μπορεί να μαθαίνει απ το άλλο. Κι αν ακόμα μια κοινωνία βρίσκεται στα ίχνη του φυσικού νόμου της κίνησής της, κι ο τελικός σκοπός αυτού του έργου είναι ν αποκαλύψει τον οικονομικό νόμο κίνησης της σύγχρονης κοινωνίας, δεν μπορεί ούτε να υπερπηδήσει, ούτε να καταργήσει με διατάγματα φυσικές φάσεις της ανάπτυξής της. Μπορεί όμως να συντομεύσει και ν απαλύνει τους πόνους του τοκετού.

(Μάρξ, Κεφάλαιο, Πρόλογος στην πρώτη έκδοση).

Το πρόβλημα μπήκε ως εξής (στην επιτροπή για το εθνικό και αποικιακό ζήτημα): αν μπορούμε να παραδεχτούμε σαν σωστό τον ισχυρισμό πως το καπιταλιστικό στάδιο ανάπτυξης της εθνικής οικονομίας είναι αναπόφευκτο για τους καθυστερημένους εκείνους λαούς που τώρα απελευθερώνονται και που στους κόλπους τους παρατηρείται σήμερα, ύστερα από τον πόλεμο, ένα κίνημα στο δρόμο ,της προόδου. Αν το επαναστατικό νικηφόρο προλεταριάτο θα κάνει στους λαούς αυτούς συστηματική προπαγάνδα και οι σοβιετικές κυβερνήσεις τους βοηθήσουν με όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, τότε δεν είναι σωστό να υποθέτουμε πως το καπιταλιστικό στάδιο ανάπτυξης είναι αναπόφευκτο για τους καθυστερημένους λαούς. Πρέπει η κομμουνιστική διεθνής να επεξεργαστεί και να θεμελιώσει θεωρητικά τη θέση πως οι καθυστερημένες χώρες μπορούν με τη βοήθεια του προλεταριάτου των προηγμένων χωρών να περάσουν στο σοβιετικό καθεστώς και ύστερα από ορισμένες βαθμίδες ανάπτυξης, να περάσουν στον κομμουνισμό, παρακάμπτωντας το καπιταλιστικό στάδιο ανάπτυξης.

(Λένιν, τ. 41, σελ. 245-246, «Το ΙΙ συνέδριο της κομμ διεθνούς»).

Φυσικά δε μια συγκεκριμένη ιστορική κατάσταση, περιπλέκονται τα στοιχεία του παρελθόντος με τα στοιχεία του μέλλοντος, μπερδεύονται ο ένας δρόμος με τον άλλο. Η μισθωτή εργασία κι ο αγώνας της ενάντια στην ατομική ιδιοκτησία, υπάρχει και στην απολυταρχία, ακόμα και στη δουλοπαροικία. Αυτό όμως δεν μας εμποδίζει καθόλου να διαχωρίσουμε λογικά και ιστορικά τις μεγάλες περιόδους της εξέλιξης.

Όπως είναι γνωστό όλοι μας κάνουμε διάκριση ανάμεσα στην αστική και στη σοσιαλιστική επανάσταση, μήπως όμως μπορούμε ν αρνηθούμε ότι στην ιστορία περιπλέκονται ορισμένα επιμέρους στοιχεία τούτης ή εκείνης της επανάστασης; Μήπως στην εποχή των δημοκρατικών επαναστάσεων στην Ευρώπη, δεν υπήρξαν μια σειρά σοσιαλιστικά κινήματα και σοσιαλιστικές απόπειρες; Και μήπως η μελλοντική σοσιαλιστική επανάσταση στην Ευρώπη δεν έχει ακόμη πολλά ν αποτελειώσει απ την άποψη του δημοκρατισμού;

(Λένιν, τ. 11, σελ. 74, «Δυο τακτικές της σοσιαλδημοκρατίας»).

[Για τη ρώσικη επανάσταση]: Οι στοιχειώδεις έννοιες της σοσιαλιστικής πολιτικής και η κατανόηση αυτών των αναγκαίων ιστορικών συνθηκών, μας αναγκάζουν να παραδεχτούμε, ότι μέσα σε συνθήκες τόσο δύσκολες, ακόμα και ο πιο γιγάντιος ιδεαλισμός, και η πιο σταθερή επαναστατική δράση, δεν θα ήταν καθόλου ικανές να πραγματοποιήσουν, ούτε τη δημοκρατία, ούτε το σοσιαλισμό, αλλά μόνο αδύναμα και παραμορφωμένα στοιχεία, τόσο από το ένα, όσο και από το άλλο.

(Ρ. Λούξενμπουργκ, «Ρωσική επανάσταση»).

Το πεδίο της αστικής νομιμότητας, του κοινοβουλευτισμού, είναι όχι μόνο πεδίο κυριαρχίας της αστικής τάξης, μα και πεδίο μάχης, που διασταυρώνονται οι ανταγωνισμοί μεταξύ προλεταριάτου και αστών.

Η πρακτική πείρα αποδεικνύει ολοφάνερα πως, όταν οι κυρίαρχες τάξεις πεισθούν ότι οι βουλευτές μας δεν υποστηρίζονται από πλατιές λαϊκές μάζες, έτοιμες να δράσουν όταν χρειαστεί, ότι οι επαναστατικές κεφαλές και οι επαναστατικές γλώσσες δεν είναι ικανές ή δεν θεωρούν καλό να βάλουν σε κίνηση μόλις χρειαστεί τις επαναστατικές γροθιές, τότε και ο ίδιος ο κοινοβουλευτισμός και όλη η περίφημη νομιμότητα, θα εξαφανιστούν αργά ή γρήγορα, σαν βάση του πολιτικού αγώνα. 

Η σοσιαλδημοκρατία αναθεώρησε την παλιά πίστη στη βίαιη επανάσταση, σαν τη μοναδική μέθοδο της ταξικής πάλης, σαν το μέσο που θα μπορούσε να εφαρμοστεί ανά πάσα στιγμή, για να εγκαθιδρυθεί το σοσιαλιστικό καθεστώς. 

Σήμερα επικρατεί η αντίληψη ότι η κατάληψη της εξουσίας απ την εργατική τάξη θα πραγματοποιηθεί ύστερα από μια λίγο-πολύ μακρόχρονη περίοδο κανονικής και καθημερινής κοινωνικής πάλης, στην οποία η προσπάθεια για τον προοδευτικό εκδημοκρατισμό του κράτους και του κοινοβουλευτισμού είναι ένα μέσο εξαιρετικά αποτελεσματικό, για την ιδεολογική και ως ένα σημείο και την υλική εξύψωση, της εργατικής τάξης. 

Η βία είναι και μένει το ύστατο μέσο της εργατικής τάξης, ο υπέρτατος νόμος της πάλης των τάξεων, άλλοτε λανθάνων, άλλοτε εμφανής. 

Η βία στις σημερινές περιστάσεις, είναι δίχως άλλο, δίκοπο μαχαίρι και δυσκολομεταχείριστο. Πιστεύω ότι το προλεταριάτο δεν θα καταφύγει σ αυτό το μέσο, παρά τότε μόνο, όταν αυτό θα είναι η μόνη διέξοδος που θα του απομένει, με την απαραίτητη πάντα προϋπόθεση, ότι η πολιτική κατάσταση και ο συσχετισμός των δυνάμεων εξασφαλίζουν λγότερο ή περισσότερο την πιθανότητα της επιτυχίας. 

Ρόζα Λούξενμπουργκ, Βία και νομιμότητα

Ποιος είναι ο σκοπός της επαναστατικής μαζικής πάλης; Ή τον θεωρούν αυτονόητο ή αναγνωρίζουν ανοιχτά ότι ο σκοπός αυτός είναι ο «σοσιαλισμός». Στον καπιταλισμό (ή ιμπεριαλισμό) αντιπαραθέτουν τον σοσιαλισμό.

Μα αυτό ακριβώς είναι σε ανώτατο βαθμό (θεωρητικά) μη λογικό και πρακτικά χωρίς περιεχόμενο. Δεν είναι λογικό, επειδή είναι πάρα πολύ γενικό, πάρα πολύ αόριστο. Ο «σοσιαλισμός» γενικά, σαν σκοπός, σε αντιπαράθεση προς τον καπιταλισμό (ή ιμπεριαλισμό), αναγνωρίζεται σήμερα όχι μόνο απ τους καουτσκιστές και τους σοσιαλσωβινιστές, αλλά και από πολλούς αστούς κοινωνικούς πολιτικούς.

Τώρα όμως δεν πρόκειται για τη γενική αντιπαράθεση δυο κοινωνικών συστημάτων, αλλά για το συγκεκριμένο σκοπό της συγκεκριμένης «επαναστατικής μαζικής πάλης» ενάντια σ ένα συγκεκριμένο κακό, δηλ ενάντια στη σημερινή ακρίβεια, στο σημερινό κίνδυνο πολέμου, ή στον τωρινό πόλεμο.

Όλη η ΙΙ διεθνής στα 1889-1914 αντιπαράθετε το σοσιαλισμό γενικά στον καπιταλισμό και ακριβώς λόγω αυτής της πολύ γενικής «γενίκευσης» χρεοκόπησε. Αγνοούσε ίσα-ίσα το ειδικό κακό της εποχής της, που ο Φρ. Ένγκελς εδώ και 30 σχεδόν χρόνια το χαρακτήρισε με τα παρακάτω λόγια:

«Μέσα στο ίδιο το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, εμφιλοχωρεί ένα ορισμένο είδος μικροαστικού σοσιαλισμού. Αυτός εκφράζεται εκεί με μια τέτοια μορφή που, ενώ οι βασικές απόψεις του σύγχρονου σοσιαλισμού και το αίτημα της μετατροπής όλων των μέσων παραγωγής σε κοινωνική ιδιοκτησία αναγνωρίζονται για σωστές, η πραγματοποίησή τους όμως θεωρείται δυνατή μόνο σ ένα απομακρυσμένο, πρακτικά ακαθόριστο, μέλλον. Μ αυτό τον τρόπο το καθήκον της σημερινής περιόδου καθορίζεται μόνο σαν δουλειά απλού κοινωνικού μπαλώματος».

Συγκεκριμένος σκοπός της «επαναστατικής μαζικής πάλης» μπορεί να είναι μόνο τα συγκεκριμένα μέτρα της σοσιαλιστικής επανάστασης και όχι ο «σοσιαλισμός» γενικά.

(Λένιν, τ. 30, σελ 214-215, «Θεμελιακές θέσεις σχετικά με το ζήτημα του πολέμου»).

Όπως ο Μπερνστάϊν, σε σχέση με τον καπιταλισμό συνολικά, έτσι και ο Σίπελ δεν καταλαβαίνει, σε σχέση με τον μιλιταρισμό, πως η αντικειμενική εξέλιξη μας προσφέρει μόνο τους όρους μιας ανώτερης βαθμίδας εξέλιξης, πως όμως ο σοσιαλισμός δεν πρόκειται να επιτευχθεί χωρίς την σκόπιμη παρέμβασή μας, και ότι χωρίς την πολιτική πάλη της εργατικής τάξης για τη σοσιαλιστική ανατροπή ή για την πολιτοφυλακή, δεν θα πραγματοποιηθούν ποτέ, ούτε η μια, ούτε η άλλη.

(Ρ. Λούξενμπουργκ, «Πολιτοφυλακή και μιλιταρισμός»).

Στο «Κεφάλαιο» έχω αναφερθεί μερικές φορές, στη μοίρα που έλαχε στους πληβείους της αρχαίας Ρώμης. Αρχικά ήταν ανεξάρτητοι αγρότες, που καλλιεργούσαν τη δική τους γη. Στην πορεία της ρωμαϊκής ιστορίας απογυμνώθηκαν. Η ίδια διαδικασία, που τους απομάκρυνε απ τα δικά τους μέσα παραγωγής και συντήρησης, δημιούργησε επίσης μεγάλη γαιοκτησία και μεγάλο χρηματιστικό κεφάλαιο. Έτσι σε μια ορισμένη στιγμή, απ τη μια μεριά είχαμε ελεύθερους ανθρώπους απογυμνωμένους από κάθε τι άλλο, εκτός απ την εργατική τους δύναμη, και απ την άλλη είχαμε τους ιδιοκτήτες όλου αυτού του συσσωρευμένου πλούτου, έτοιμους να εκμεταλλευτούν τη δουλειά των πρώτων. Αλλά τι συνέβη; Οι προλετάριοι της Ρώμης δεν έγιναν μισθωτοί, αλλά απλώς ένας αργόσχολος όχλος, πιο άθλιος ακόμα και από τους άλλοτε «φτωχούς λευκούς» του Νότου των Ηνωμένων Πολιτειών. Δίπλα τους αναπτύχθηκε ένα σύστημα παραγωγής, που δεν ήταν καπιταλιστικό, αλλά βασιζόταν στη δουλεία. Έτσι βλέπουμε ότι γεγονότα εξαιρετικής ομοιότητας, που όμως συνέβησαν σε διαφορετικά ιστορικά πλαίσια, παρήγαγαν πολύ διαφορετικά αποτελέσματα. Το κλειδί για την ερμηνεία αυτών των φαινομένων, μπορεί να βρεθεί αρκετά εύκολα, με τη μελέτη κάθε μιας απ αυτές τις εξελιχτικές διαδικασίες χωριστά, αλλά όμως ποτέ δεν θα μπορέσουμε να τις καταλάβουμε, εάν δεν στηριχτούμε πάνω σε μια ιστορικο-φιλοσοφική θεωρία που τα λέει όλα, και που η κύρια ιδιότητά της είναι πως γίνεται υπερ-ιστορική.

(Μάρξ, αδημοσίευτη απάντηση στα Γαλλικά στον Mikhailovsky, απ το  βιβλίο των Bottomore-Rubel «Ο Κάρξ Μάρξ σε θέματα κοινωνιολογίας και φιλοσοφίας»).