Συνειδητό

Συνειδητό

Ένας «θεωρητικός» τότε μόνο είναι άξιος να φέρει το όνομα του θεωρητικού, όταν βαδίζει μπροστά απ το αυθόρμητο κίνημα και του δείχνει το δρόμο, όταν ξέρει να λύνει πρωτύτερα από τους άλλους όλα τα θεωρητικά, πολιτικά, τακτικά και οργανωτικά ζητήματα, όπου σκοντάφτουν αυθόρμητα τα «υλικά στοιχεία» του κινήματος. Για να μπορείς πραγματικά «να παίρνεις υπόψη τα υλικά στοιχεία του κινήματος» πρέπει η στάση σου απέναντι σ αυτά να είναι κριτική, πρέπει να ξέρεις να υποδείχνεις τους κινδύνους και τις ελλείψεις του αυθόρμητου κινήματος, πρέπει να ξέρεις ν ανεβάζεις το αυθόρμητο ως το επίπεδο του συνειδητού. Πρέπει να συνδυαστεί η αυθόρμητη εξέλιξη με τη συνειδητή επαναστατική δράση.

(Λένιν, τ. 5, σελ 369).

Στη Ρωσία αυτή η ανατροπή των σχέσεων έχει ήδη αρχίσει με την πτώση της δουλοπαροικίας και ίσα ίσα η καθυστέρηση του πολιτικού μας εποικοδομήματος από την ανατροπή που επήλθε στις κοινωνικές σχέσεις, κάνει αναπόφευκτη την κατάρρευση του εποικοδομήματος.

Η λαϊκή επανάσταση δεν μπορεί να καθοριστεί χρονικά, αυτό είναι σωστό. Το να καθορίσουμε όμως τη στιγμή της εξέγερσης, αν την έχουμε πραγματικά προετοιμάσει και εφόσον μια λαϊκή εξέγερση είναι δυνατή, χάρη στις ανατροπές που επήλθαν στις κοινωνικές σχέσεις, είναι εντελώς πραγματοποιήσιμο.

Μπορεί να καθοριστεί χρονικά ένα εργατικό κίνημα; Όχι, δεν μπορεί, γιατί αυτό συντίθεται από χιλιάδες χωριστές πράξεις που τις προκαλεί η ανατροπή των κοινωνικών σχέσεων. Μπορεί να καθοριστεί χρονικά μια απεργία; Μπορεί. Πότε; Όταν η οργάνωση ή ο όμιλος που την καθορίζουν έχουν επιρροή μέσα στη μάζα των δοσμένων εργατών και ξέρουν να εκτιμήσουν σωστά τη στιγμή της αυξανόμενης δυσαρέσκειας και του αναβρασμού μέσα στη μάζα των εργατών. Μια εξέγερση μπορεί να καθοριστεί χρονικά, όταν αυτοί που την καθορίζουν έχουν επιρροή μέσα στη μάζα και ξέρουν να εκτιμήσουν σωστά τη στιγμή.

(Λένιν, τ.9, «Δυο τακτικές», σελ 262-263)

Υπάρχει αυτενέργεια και αυτενέργεια. Υπάρχει η αυτενέργεια ενός προλεταριάτου επαναστατικά πρωτόβουλου, υπάρχει και η αυτενέργεια ενός προλεταριάτου μη εξελιγμένου και χειραγωγούμενου, υπάρχει αυτενέργεια συνειδητή, σοσιαλδημοκρατική και αυτενέργεια ζουμπατοφική.

(Λένιν, τ. 9, σελ 264).

Ξανακάνουν κατάχρηση του συνθήματος «αυτενέργεια των εργατών» υποκλινόμενοι μπροστά στις κατώτερες μορφές αυτενέργειας και παραγνωρίζοντας τις ανώτερες μορφές της πραγματικής σοσιαλδημοκρατικής αυτενέργειας, της πραγματικής επαναστατικής πρωτοβουλίας του ίδιου του προλεταριάτου.

(Λένιν, τ. 9, σελ 298).

Όσο περισσότερο αναπτύσσεται παντού η κάθε είδους επαναστατική αυτενέργεια, τόσο περισσότερο προβάλλει η σημασία της σοσιαλδημοκρατικής αυτενέργειας, τόσο ανώτερες είναι οι απαιτήσεις που προβάλλουν τα γεγονότα στην επαναστατική πρωτοβουλία μας.

Όσο πιο πλατιοί είναι οι όλο και καινούργιοι χείμαρροι του κοινωνικού κινήματος, τόσο μεγαλύτερη σπουδαιότητα έχει μια σοσιαλδημοκρατική οργάνωση που να ξέρει ν ανοίγει νέες κοίτες γι αυτούς τους χειμάρρους.

(Λένιν, τ. 9, σελ 305).

Μην υποβιβάζετε την επαναστατική επιστήμη μας σε ένα απλό δόγμα βιβλίου, μην την εκχδυδαϊζετε με αηδιαστικές φράσεις για τακτική-προτσές, οργάνωση-προτσές, με φράσεις που δικαιολογούν τη διασπορά, την αναποφασιστικότητα, την έλλειψη πρωτοβουλίας.

Δώστε περισσότερη άπλα στην πιο πολύμορφη δράση των πιο διαφορετικών ομάδων και ομίλων, χωρίς να ξεχνάτε ότι η ορθότητα του δρόμου τους, εκτός απ τις συμβουλές μας κι ανεξάρτητα απ τις συμβουλές μας, εξασφαλίζεται απ τις αμείλιχτες απαιτήσεις της ίδιας της πορείας των επαναστατικών γεγονότων.

(Λένιν, τ. 9, σελ 307).

Η ωριμότητα του προλεταριάτου συλλαμβάνεται σαν κάτι καθαρά στατικό. Κατά τη διάρκεια μιας επανάστασης η συνείδηση μιας τάξης είναι το πιο δυναμικό προτσές που άμεσα προσδιορίζει την πορεία της επανάστασης. Στην αρχή (Γενάρης-Μάρτης ’17) η εργατική τάξη ήταν εξαιρετικά ετερογενής, κοινωνικά και πολιτικά.

Η ιστορία δεν είναι μια αυτόματη διαδικασία. Όπως το θεμέλιο ενός κτιρίου δεν μειώνει τη σημασία των τοίχων, παραθύρων, πορτών, οροφής, έτσι και η κατάσταση των τάξεων δεν ανατρέπει τη σημασία των κομμάτων, της στρατηγικής τους, της ηγεσίας τους. 

Ένας κολοσσιαίος παράγοντας της ωριμότητας του ρωσικού προλεταριάτου το Φλεβάρη ή τον Μάρτη του 1917 ήταν ο Λένιν. Αυτός δεν έπεσε απ τον ουρανό. Ενσάρκωνε την επαναστατική παράδοση της εργατικής τάξης.
Για να βρουν τα συνθήματα του Λένιν το δρόμο τους προς τις μάζες έπρεπε να υπάρχουν στελέχη, ακόμη και αριθμητικά λίγα στην αρχή. Έπρεπε να υπάρχει η εμπιστοσύνη των στελεχών στην ηγεσία, μια εμπιστοσύνη βασισμένη σ όλη την εμπειρία του παρελθόντος. Για ν ακυρωθούν αυτά τα στοιχεία απ τους υπολογισμούς κάποιου, είναι απλά ν αγνοηθεί η ζωντανή επανάσταση, ν αντικατασταθεί με μια αφαίρεση, το «συσχετισμό των δυνάμεων», διότι η ανάπτυξη της επανάστασης ακριβώς συνίσταται σ αυτό, ότι ο συσχετισμός των δυνάμεων αδιάκοπα και γρήγορα αλλάζει υπό την επίδραση των αλλαγών στη συνείδηση του προλεταριάτου, της έλξης των καθυστερημένων στρωμάτων απ τα προχωρημένα, της αναπτυσσόμενης αυτοπεποίθησης της τάξης στη δύναμή της.
Το κύριο κίνητρο σ αυτή τη διαδικασία είναι το κόμμα, ακριβώς όπως το κύριο κίνητρο στον μηχανισμό του κόμματος είναι η ηγεσία του. Ο ρόλος και η ευθύνη της ηγεσίας σε μια επαναστατική εποχή είναι κολοσσιαία. 

Η νίκη του Οκτώβρη είναι μια σοβαρή εκδήλωση της «ωριμότητας» του προλεταριάτου. Αλλά αυτή η ωριμότητα είναι σχετική. Λίγα χρόνια μετά, το ίδιο ακριβώς προλεταριάτο επέτρεψε να στραγγαλιστεί η επανάσταση από μια γραφειοκρατία που προήλθε απ τις τάξεις της. Η νίκη δεν είναι ακριβώς το ώριμο φρούτο της «ωριμότητας» του προλεταριάτου. Η νίκη είναι ένα στρατηγικό έργο. Είναι αναγκαίο να χρησιμοποιηθούν οι πιο ευνοϊκές συνθήκες μιας επαναστατικής κρίσης για να κινητοποιηθούν οι μάζες. Λαμβάνοντας σαν αρχικό σημείο το δοσμένο επίπεδο της «ωριμότητάς» τους είναι αναγκαίο να ωθηθούν προς τα μπρος, διδάσκοντάς τες να κατανοούν ότι ο εχθρός δεν είναι σε καμιά περίπτωση παντοδύναμος, ότι αυτός είναι χωρισμένος σε κομμάτια με αντιφάσεις, ότι πίσω απ το επιβλητικό προσωπείο προβάλλει ο πανικός. Αν το μπολσεβίκικο κόμμα είχε αποτύχει να φέρει σε πέρας αυτό το καθήκον, δεν θα μπορούσε να γίνει λόγος για τη νίκη της προλεταριακής επανάστασης. Τα σοβιέτ θα είχαν συντριβεί απ την αντεπανάσταση και οι λίγοι σοφοί όλων των χωρών θα έγραφαν άρθρα και βιβλία με κεντρικό θέμα ότι μόνο οραματιστές μπορούσαν να ονειρευτούν στη Ρωσία τη δικτατορία του προλεταριάτου, τόσο μικρού αριθμητικά και τόσο ανώριμου. 

Ο ρόλος της προσωπικότητας.

Ο συγγραφέας μας υποκαθιστά με τον μηχανιστικό ντετερμινισμό την διαλεκτική δημιουργία των ιστορικών διαδικασιών. 

Από δω οι φτηνές σκάντζες για το ρόλο των προσώπων, καλών και κακών. Η ιστορία είναι μια διαδικασία της πάλης των τάξεων. Αλλά οι τάξεις δεν φέρουν το πλήρες βάρος τους αυτόματα και ταυτόχρονα. 

Στη διαδικασία της πάλης των τάξεων δημιουργούνται διάφορα όργανα που παίζουν έναν σημαντικό και ανεξάρτητο ρόλο και είναι υποκείμενα σε παραμορφώσεις. Αυτό επίσης παρέχει τη βάση για το ρόλο των προσωπικοτήτων στην ιστορία.

Υπάρχουν φυσικά μεγάλες αντικειμενικές αιτίες που δημιούργησαν τον απολυταρχικό ρόλο του Χίτλερ αλλά μόνο ένας αμβλύνους δογματιστής του «ντετερμινισμού» θα μπορούσε ν αρνηθεί σήμερα τον τεράστιο ιστορικό ρόλο του Χίτλερ. Η άφιξη του Λένιν στην Πετρούπολη στις 3 Απρίλη 1917 έβαλε μέσα στις εξελίξεις το μπολσεβίκικο κόμμα και το κατέστησε ικανό να οδηγήσει την επανάσταση στη νίκη. 

Οι σοφοί μας μπορεί να πουν ότι εάν ο Λένιν είχε πεθάνει πριν τις αρχές του 1917, η οκτωβριανή επανάσταση θα εξελίσσονταν με «ακριβώς τον ίδιο τρόπο». Αλλά αυτό δεν είναι έτσι. 

Ο Λένιν αντιπροσώπευε ένα από τα ζωτικά στοιχεία της ιστορικής διαδικασίας. Αυτός ενσάρκωνε την εμπειρία και τη διορατικότητα του περισσότερο ενεργού τμήματος του προλεταριάτου. 

Η έγκαιρη εμφάνισή του στην αρένα της επανάστασης ήταν αναγκαία για να κινητοποιήσει την εμπροσθοφυλακή και να της παράσχει τη δυνατότητα ν ανασυντάξει την εργατική τάξη και τις αγροτικές μάζες. 

Η πολιτική ηγεσία στις κρίσιμες στιγμές των ιστορικών καμπών μπορεί να γίνει τόσο αποφασιστικός παράγοντας, όσο είναι ο ρόλος της κεντρικής διοίκησης κατά τη διάρκεια των κρίσιμων στιγμών του πολέμου. 

Η ιστορία δεν είναι μια αυτόματη διαδικασία. 

Αλλιώς, προς τι οι ηγέτες; Προς τι τα κόμματα; Προς τι τα προγράμματα; Προς τι οι θεωρητικοί αγώνες; 

(Τρότσκι, «Τάξη, κόμμα και ηγεσία»).

Ο μπολσεβικισμός δεν είναι παρά μια πολιτική τάση στενά συνδεδεμένη με την εργατική τάξη, αλλά όχι ταυτόσημη με αυτήν.

Το κράτος που χτίστηκε από τους μπολσεβίκους αντανακλά όχι μόνο τη σκέψη και τη θέληση του μπολσεβικισμού, αλλά και το πολιτιστικό επίπεδο της χώρας, την κοινωνική σύνθεση του πληθυσμού, την πίεση ενός βάρβαρου παρελθόντος και ενός όχι λιγότερου βάρβαρου παγκόσμιου ιμπεριαλισμού. Το να παρουσιάζει κανείς το προτσές του εκφυλισμού του σοβιετικού κράτους σαν την εξέλιξη του καθαρού μπολσεβικισμού, είναι σαν να αγνοεί την κοινωνική πραγματικότητα στο όνομα ενός από τα στοιχεία της, απομονωμένου με την καθαρή λογική.

Ο μπολσεβικισμός δεν ταυτίστηκε ποτέ με την οκτωβριανή επανάσταση ή με το σοβιετικό κράτος που προέκυψε απ αυτήν. Ο μπολσεβικισμός θεωρούσε τον εαυτό του σαν έναν απ τους παράγοντες της ιστορίας, τον «συνειδητό της» παράγοντα. Ποτέ δεν κάναμε το αμάρτημα του ιστορικού υποκειμενισμού. Είδαμε τον αποφασιστικό παράγοντα –πάνω στην υπάρχουσα βάση των παραγωγικών δυνάμεων- στην ταξική πάλη, όχι μόνο σε εθνική, αλλά σε διεθνή κλίμακα.

Η κατάκτηση της εξουσίας, όσο σπουδαία κι αν είναι από μόνη της, με κανένα τρόπο δεν μεταμορφώνει το κόμμα σε έναν κυρίαρχο ρυθμιστή του ιστορικού προτσές. Έχοντας πάρει στα χέρια του το κράτος, το κόμμα είναι ικανό βέβαια να επηρεάσει την ανάπτυξη της κοινωνίας με μια δύναμη που προηγούμενα του ήταν απρόσιτη. Αλλά με τη σειρά του, εκθέτει τον εαυτό του κάτω απ την επίδραση όλων των άλλων στοιχείων της κοινωνίας, μια επίδραση δέκα φορές μεγαλύτερη.

(Τρότσκι, «Σταλινισμός και Μπολσεβικισμός»).

Αντί να βασανίζουν τα κεφάλια τους με τα τεχνικά προβλήματα και τον μηχανισμό της μαζικής απεργίας, οι σοσιαλδημοκράτες καλούνται στην επαναστατική περίοδο να πάρουν την πολιτική ηγεσία. Το σπουδαιότερο καθήκον της «διεύθυνσης» στην περίοδο της μαζικής απεργίας, συνίσταται στο να δώσεις το σύνθημα του αγώνα, να τον προσανατολίσεις, να καθορίσεις την τακτική της πολιτικής πάλης, κατά τέτοιο τρόπο που σε κάθε φάση και σε κάθε στιγμή του αγώνα, να μπαίνει στη δράση το σύνολο της δύναμης του προλεταριάτου που έχει ήδη εμπλακεί και ριχτεί στη μάχη και αυτή η δύναμη να εκφράζεται απ τη θέση του κόμματος μέσα στον αγώνα. Επιβάλλεται η τακτική της σοσιαλδημοκρατίας να μη βρίσκεται ποτέ σ ό,τι σχετίζεται με την ενεργητικότητα και την αιχμηρότητα, κάτω απ το επίπεδο του συσχετισμού των δυνάμεων που αναμετριούνται, αλλά αντίθετα να ξεπερνά αυτό το επίπεδο.

Αυτή η πολιτική διεύθυνση θα μεταμορφώνεται αυτόματα, μέχρι ένα ορισμένο σημείο και σε τεχνική διεύθυνση.

Το καθήκον της σοσιαλδημοκρατίας πρέπει να είναι, όχι η τεχνική προετοιμασία και διεύθυνση της απεργίας, αλλά πάνω απ όλα, η πολιτική ηγεσία του συνόλου του κινήματος.

Η σοσιαλδημοκρατία δεν μπορεί ούτε πρέπει να περιμένει κατά τρόπο μοιρολατρικό μέχρι να δημιουργηθεί μια «επαναστατική κατάσταση», ούτε να πέσει απ τον ουρανό το «αυθόρμητο λαϊκό κίνημα». Αντίθετα, έχει καθήκον να προηγείται σε σχέση με τη ροή των γεγονότων, να επιδιώκει την επιτάχυνσή τους. αυτό δεν θα το πετύχει δίνοντας κάποια στιγμή ξαφνικά το «σωστό σύνθημα» της απεργίας, αλλά αντίθετα με το να ξεκαθαρίζει στα πιο πλατιά στρώματα του προλεταριάτου ότι ο ερχομός μιας τέτοιας επαναστατικής περιόδου είναι αναπόφευκτος και με το να τους εξηγεί τους εσωτερικούς παράγοντες που οδηγούν σ αυτήν, καθώς και τις πολιτικές τους συνέπειες.

Είναι έξω απ τις δυνατότητές της να δημιουργήσει ιστορικές καταστάσεις με απλές αποφάσεις των συνεδρίων της. Εκείνο όμως που είναι στις δυνατότητές της και που ταυτόχρονα αποτελεί καθήκον της, είναι να προσδιορίσει τον πολιτικό προσανατολισμό αυτών των αγώνων όταν εμφανιστούν και να τον συγκεκριμενοποιήσει με μια αποφασιστική και συνεπή τακτική. Δεν κατευθύνουμε τα ιστορικά γεγονότα σύμφωνα με τις επιθυμίες μας και με το να τους επιβάλλουμε κανονισμούς, μπορούμε όμως από πριν να υπολογίσουμε τις πιθανές τους συνέπειες και να κανονίσουμε κατά συνέπεια την ίδια μας τη συμπεριφορά.

Ο κοινοβουλευτικός αγώνας είναι συμπλήρωμα του συνδικαλιστικού αγώνα, αποτελεί ακριβώς όπως και αυτός, έναν αγώνα αποκλειστικά μέσα στα πλαίσια της αστικής κοινωνικής τάξης πραγμάτων. Από τη φύση του είναι μια παρέμβαση πολιτικής μεταρρύθμισης, όπως ο συνδικαλιστικός αγώνας είναι μια παρέμβαση οικονομικής μεταρρύθμισης.

(Λούξενμπουργκ, «Μαζική απεργία, κόμμα, συνδικάτα»)

Όλες αυτές οι κλάψες, όλοι αυτοί οι συλλογισμοί ότι «δεν θα έπρεπε» να πάρουμε μέρος (στην προσπάθεια να δοθεί «ειρηνικός και οργανωμένος» χαρακτήρας στην υπερδικαιολογημένη δυσαρέσκεια και αγανάκτηση των μαζών!!), είτε ανάγονται σε αποστασία, αν προέρχονται απ τους μπολσεβίκους, είτε αποτελούν συνηθισμένη για το μικροαστό εκδήλωση του συνηθισμένου τρόμου και της σύγχυσής του. Στην πραγματικότητα το κίνημα της 3-4 του Ιούλη γεννήθηκε με την ίδια αναγκαιότητα από το κίνημα της 20-21 του Απρίλη και ύστερα απ αυτό, όπως το καλοκαίρι ακολουθεί την άνοιξη.

Απόλυτο χρέος του προλεταριακού κόμματος ήταν να μένει μαζί με τις μάζες και να προσπαθεί να προσδώσει στις δίκαιες εκδηλώσεις τους τον πιο ειρηνικό και οργανωμένο χαρακτήρα, να μην αποτραβιέται στο περιθώριο, να μην νίπτει σαν τον Πιλάτο τας χείρας του, ξεκινώντας απ την σχολαστική άποψη ότι η μάζα δεν είναι οργανωμένη μέχρι τον τελευταίο άνθρωπο κι ότι στο κίνημά της συμβαίνουν υπερβολές (λες και δεν έγιναν υπερβολές στις 20-21 του Απρίλη! Λες και στην ιστορία έγινε έστω και ένα σοβαρό κίνημα των μαζών χωρίς υπερβολές!).

(Λένιν, τ. 34, «Συνταγματικές αυταπάτες).